امام جواد(ع) در مصاف با دوروئیِ

حجت الاسلام والمسلمین هادی سروش در نوشتاری با عنوان «امام جواد(ع) در مصاف با دوروئیِ اخلاقی و دوگانگیِ رفتاری» آورده است:

از غالب سخنان هر فردی، می توان زمان او را شناسایی نمود.

غلبه در سخنان حضرت جوادالائمه(ع) در رابطه با موضوعات اجتماعی و چگونگی رفتار صحیح و عاقلانه و مؤدبانه، مطرح می باشد.

در این بین، موضوع مهم «رفتار دوگانه» که به ریاء و فریب و دو چهرگی معنا می شود، در کلمات امام جواد(ع) دارای برجستگی خاصی می باشد.

پس دوران زندگی ایشان، جامعه اسلامی گرفتار «دوگانگی اخلاق و رفتار» بوده، و نقش امامتی حضرت؛ به سوق دادنِ جامعه به سمت صداقت و شفافیت بوده است.

بدون تردید، مبارزه با نفاق و دوروئی بسیار ازمبارزه درجبهه نظامی دشوارتر است؛ در جبهه نظامی، دشمن با آهنگ دشمنی وارد می شود ولی در جبهه نفاق، دشمن درمتن جامعه و نه در مرزها، با آهنگ دوستی وارد می شود.

نتیجتاً در بخش اعتقادی، دشمن با تظاهر به تفکر و تعقل و استدلال وارد شده، ولی شبهه افکنی می کند؛ و در بخش اقتصادی، با تظاهر به دوستی و خیرخواهی، وارد شده، و سرمایه شخص یا کشوری را به یغما برده، و شهر و دیار طلبکاران را ترک می کند.

و نیز در بخش معاشرت و دوستی، به همین منوال، با ظاهر سازی، کاری ترین ضربات را در لباس دوست می زند و غیب می شود.

بسیاری از چالش های مهم اجتماعی مثل اعتیاد، طلاق، ورشکستگی، خیانت در امانت و…، بایدازهمین زوایه مورد بررسی قرار گیرد که جامعه نفاق زده و دورو و فریبکار، خروجی اش، غیر از این ها نخواهد بود!

در این زمینه سخنان آن حضرت با توجه به موضوعات ذیل قابل دقت است:

۱) دوستی های سود جویانه

امام جواد(ع) دراین راستا، این چنین فرمودند:

کسی که از دوستش با صفای باطنی نتواند رضایتی کسب کند، با هدیه قطعا نخواهد نتوانست؛ «مَنْ لَمْ یَرْضَ مِنْ أخیهِ بِحُسْنِ النِّیَّهِ لَمْ یَرْضَ بِالْعَطِیَّهِ».

زیبائی کارشناسی امام جواد(ع)، دراین جاست که امروزه ما به عینه می بینیم، برخی با کادوهای سنگین و میهمانی های آنچنانی، سعی در ایجاد روابط، و استفاده بهینه دارند، و البته شاید اثر مختصر و موقتی رابه دست آورند، ولی چون این دوستی ها و بریز و بپاش ها، تُهی از واقعیت و محتوا می باشد، خیلی زود تبدیل به مخالفت و معاندت می شود!

شما بسیاری از ریزش های درسطح احزاب سیاسی و شخصیت ها و نیز بنگاه های اقتصادی را، از این زاویه بررسی بفرمایید.

البته گاهی هم نامردی دررفاقت به شکل دیگری است که امام جواد(ع) اینگونه توصیف فرمود:

آن که براى پیروى ازهوس، راه پیشرفت را از تو پنهان کند، با تو دشمنى کرده. «استقَد عاداکَ مَن سَتَرَعَنکَ الرُّشدَ اتِّباعا لِما تَهواهُ»

۲) اقدامات نمایشی

اقدامات نمایشی و فریب کارانه که بعضا در جامعه دیده می شود، نماد منفی دیگری از جامعه نفاق زده می باشد؛ مثلا برخی برای کسب اعتماد و یا رأی و…، می آیند، پروژه تکمیل نشده ای را، افتتاح، و یا قول های غیر قابل تحقق می دهند!

این سنخ رفتار، نوعی فریبکاری و دورویی است که مورد توجه امام جواد(ع) بوده و لذا فرمودند:

اظهار چیزی پیش از آنکه پایدارشود، مایه تباهی آن است. “إِظهارُ الشَّیء قَبلَ أَن یَستَحکم مَفسَده لَه.”

اداره کردن جامعه بشکل نمایشی و یا کاریکاتوری و یا پوپولیستی، شامل اقدامات نمایشی است.

۳ ) تظاهر فریبکارانه به دینداری

ابتداً امام جواد(ع)؛ ملاک و معیار را در تشرّع، به «قلب و باطن» دانسته و فرمود:

آهنگ و قصد قلبی خدا داشتن، از به زحمت انداختن جسم درعبادت والاتر است. «القَصدُإلَى اللّه تعالی بِالقُلُوبِ، أبلَغُ مِن إِتعابِ الجَوارِحِ بِالأعمالِ.»

پس باطن و قلب مهم است و بعد آراستگیِ ظاهر به دین.

اما وقتی توجه در دینداری از باطن به ظاهرمنتقل شود، در نماد جامعه فرد متظاهر به دینمداری و ولایت مآبی، درخفاءاش می تواند، از هر شِمری سنگ دل تر و از هر عمروعاصی، حرام خورتر و از هر یزیدی ظالم ترباشد! چرا که در زندگی شخصی اش، یعنی لایه های پنهانی خود و خانواده و فرزندانش، در هر بخشی اعم از سیاسی، اقتصادی و یا اخلاق و ناموس، بشدت بی دین تشریف دارد! و صدالبته، روزی این جماعت، با انبوهی از اختلاس و فساد سیاسی و اخلاقی، رسوا می شوند.

بیان امام جواد(ع) این است:
درظاهر وآشکار، خودت را دوست خداوند نشان نده و حال آنکه درلایه پنهانی دشمن خدا باشی. «لَا تَکُنْ وَلِیّاً لِلَّهِ فِی الْعَلَانِیَهِ، عَدُوّاً لَهُ فِی السِّرِّ» .

این درد مشترک زمان امام جواد(ع) و نقص بزرگ دوران های پس از آن حضرت است که با تظاهر به دین، باطن بی دین خویش را مخفی می کنند.

سخن حافظ شیرازی به این حضرات! این است:
می خور و رندی کن و خوش باش، ولی
دام تزویر مکن، چون دگران، قرآن را

بسیار متأثریم که باید اعتراف کنیم، -همانطوری که امام عزیزمان در انتهای وصیت نامه اش اعتراف نمود- سالوس نمایی و دورویی، درحدی شده که افراد نالایق باشعارِدین و ولایت، به گلوگاه های مهمی دست پیدامی کنند و این اختصاص به مرکز کشور هم ندارد؛ حتا در محل های کوچکی مثل روستا، برخی برای بدست آوردن ریاست بر مسجد و حسینیه، مثلا کافی است که شعاردهند!